Wolontariat, choć opiera się na zasadzie dobrowolności i nieodpłatności, jest zjawiskiem ściśle uregulowanym prawnie. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie określa, kto może współpracować z wolontariuszami, w jakim zakresie oraz na jakich zasadach. Warto to wyraźnie podkreślić: nie każda instytucja i nie w każdej sytuacji może korzystać z pracy wolontariusza.
Podstawowym kryterium jest charakter działalności. Prawo dopuszcza angażowanie wolontariuszy przez organizacje pozarządowe – w tym fundacje i stowarzyszenia – oraz przez inne podmioty, które realizują cele społeczne. Możliwość taka przysługuje również instytucjom związanym z administracją publiczną i niektórym podmiotom leczniczym, o ile wolontariusz działa w ramach prowadzonej przez nie działalności pożytku publicznego lub działalności leczniczej. Kluczowe jest zatem, aby wolontariat wspierał działania statutowe i nie był narzędziem do realizowania zadań komercyjnych czy zastępowania stosunku pracy.
Udział wolontariusza w pracy danej instytucji zawsze wymaga zawarcia porozumienia – czyli uzgodnienia warunków współpracy, w tym zakresu zadań, czasu, sposobu rozwiązania porozumienia. Co istotne, forma pisemna jest wymagana jedynie w przypadku dłuższej współpracy (powyżej 30 dni), choć wolontariusz ma prawo zażądać jej w każdej chwili. Samo porozumienie nie musi mieć charakteru sformalizowanej umowy, ale powinno zabezpieczać interesy obu stron – także poprzez jasno określone obowiązki organizacji wobec wolontariusza, np. w zakresie ubezpieczenia, dostępu do informacji czy narzędzi niezbędnych do wykonania powierzonych działań.
Warto przy tym pamiętać, że wolontariat nie sprowadza się wyłącznie do „pomocy”. To relacja oparta na partnerstwie, w której wolontariusz wnosi do organizacji nowe kompetencje, świeże spojrzenie, energię i nierzadko istotne uzupełnienie zespołu. Instytucje, które potrafią ten potencjał zauważyć i wykorzystać z poszanowaniem przepisów prawa, zyskują nie tylko wsparcie w realizacji swoich celów, ale również większą otwartość na zmiany i rozwój.
Dlatego też warto traktować wolontariat jako świadomy wybór i element zarządzania zasobami ludzkimi w organizacjach społecznych. Ramy prawne nie są tu przeszkodą, ale gwarancją jakości współpracy – zarówno dla wolontariuszy, jak i podmiotów, które ich zapraszają do wspólnego działania.